Heersende gedachte: De oorzaak van verslaving ligt in de verslavende stof zelf
Al van jongs af aan werd mij uitgelegd dat verslavende middelen zo verslavend zijn, omdat ze iets triggeren in je lichaam waardoor je niet meer zonder kan. Bijvoorbeeld: Een paar keer heroïne gebruiken zou al direct zorgen voor een verslaving waar zeer moeilijk van af te komen is. Recent neurobiologisch onderzoek bevestigd dit verhaal. Neurowetenschapper Dick Swaab heeft hier diverse onderzoeken naar gedaan en boeken over gepubliceerd. Swaab legt het zelf op een heldere manier uit in dit filmpje van Victas: Dick Swaab over verslaving.
Een andere denkwijze: De oorzaak van verslaving ligt in (de verbinding met) de omgeving
Dat er een andere denkwijze over verslaving is, werd me voor het eerst duidelijk door de TED talk van Johann Hari met de titel “Everything you think you know about adiction is wrong”, oftewel “alles dat je denkt te weten over verslaving is fout”. Hari zegt in dat filmpje juist dat het probleem “Verslaving” niet zozeer wordt veroorzaakt door die stofjes in je hersenen, maar door een gevoel van niet-verbondenheid met andere mensen. De oplossing voor verslaving zou dan dus zijn om je te verbinden met de gemeenschap waarin je leeft.
Het verhaal van Hari wordt in een kleine 5 minuten vertelt in onderstaan animatie:
https://www.youtube.com/watch?v=ao8L-0nSYzg
Als we een vlaggendrager moeten kiezen voor deze alternatieve zienswijze, is dat waarschijnlijk de nederlandse socioloog Peter Cohen. Deze ‘drugsprofessor’ vindt verslaving namelijk überhaupt onzin. “Drugs verdienen eenzelfde behandeling als wintersport, relaties en mooie muziek: leuke ervaringen waar je soms even bij op moet letten.” geeft hij aan dit fascinerende interview op de Correspondent.
Wie heeft er nu gelijk?
Beide zienswijzen klinken aannemelijk en worden daarnaast ondersteund door diverse onderzoeken en ervaringen uit het echte leven. Tegelijkertijd lijken ze elkaar compleet tegen te spreken. Wie heeft er nu gelijk, Swaab of Cohen?
Zoals vaak is de waarheid niet zwart of wit, maar grijs. Het één hoeft het ander niet uit te sluiten, zoals Cohen wel beweerd in zijn interview. De ‘missing link’ tussen de twee zienswijzen vond ik toen ik me wat meer verdiepte in het Rat Park onderzoek van Bruce Alexander, waar Hari steeds op terugvalt.
De waarheid ligt in het midden
Wat blijkt? De lichamelijke verslaving bestaat wel degelijk. Ratten in ‘rat park’ die eerst alleen water met morfine kregen, en daarna ook konden kiezen voor water zonder morfine, kregen wel degelijk last van ontwenningsverschijnselen. Ze bleven daarom wel gebruik maken van dat morfine-water, maar alleen om de ergste ‘randjes’ er vanaf te halen. Ze hadden namelijk een reden om hun ontwenningsverschijnselen te verdragen; een sociaal leven met andere ratten en leuke activiteiten in Rat Park!
Stuart McMillen legt het onderzoek en de resultaten prachtig uit in stripvorm (dat overigens ook in het Nederlands te lezen is onder de titel ‘Rattentuin').
Tot slot…
Hoewel drugsprofessor Cohen er vrij radicale zienswijzen op nahoudt, heeft het lezen van zijn interview me geholpen verslaving op een hele andere manier te bekijken. De video en vooral het stripverhaal over Rat Park hebben me vervolgens erg bewust gemaakt hoe belangrijk het is om alternatieven te bieden voor datgene wat de verslaving ‘opvult’. Die alternatieven kunnen per persoon verschillend zijn, maar het draait volgens mij voornamelijk om connecties met mensen om je heen, interessante dagbesteding en een reden om uit bed te komen…